Nguyên tác Dịch âm
夜箏 Dạ Tranh
紫袖紅弦明月中 Tử tụ hồng huyền minh nguyệt trung,
自彈自感闇低容 Tự đàn tự cảm ám đê dung.
弦凝指咽聲停處 Huyền ngưng chỉ yết thanh đình xứ,
別有深情一萬重 Biệt hữu thâm tình nhất vạn trùng.
Chú giải:.
Tử: tiá, tím. Tụ: tay aó. Ám: mờ, ngầm. Đê: hạ xuống, cúi xuống. Dung: hình dong. Chỉ: ngón tay. Yết: Nuốt (yết hầu). Đình: ngừng. Xứ: chỗ. Biệt: biệt ly.
Dịch thơ
Đàn Tranh Trong Đêm*
Áo tía dây hồng trong ánh trăng.
Tự đàn tự cảm thẹn dung nhan.
Dây ngừng ngón nghẹn âm thanh lặng.
Vĩnh biệt tri âm một vạn trùng.
*Bài này được coi là tóm lược của Tỳ bà hành
Lời bàn của Con Cò
Có một mối tri âm thầm kín trong bốn câu thơ này. Nói cách khác, giữa người cô phụ gẩy đàn tỳ bà tại bến Tầm Dương đêm xưa và Bạch Cư Dị gẩy đàn tranh đêm nay có mối tri âm. Vì thế cho nên người ta coi bài thơ thất ngôn tứ tuyệt này là tóm lược của Tỳ Bà Hành.
***
Tiếng Đàn Đêm Trăng
Thiếu phị dưới trăng áo tím sầu
Đắm chìm đàn khảy nghẹn lòng đau
Âm ngân đứt đoạn niềm ai oán
Vạn dặm mãi chờ dẫu cách nhau
Kim Oanh
***
Tiếng Đàn Đêm Trăng
Dưới trăng áo tím, phím đàn hồng
Cúi mặt miệt mài khúc nhớ thương
Nức nở bổng âm thanh nghẹn đứt
Nghìn trùng vĩnh biệt mối tình vương
Góp ý:
Giây hồng, áo tía, ánh trăng trong.
Tự đàn, tự cảm, giảm nghi dung.
Dây ngừng, ngón vuốt, tơ đàn dứt.
Tình thâm đưa bạn sánh vạn trùng.
Bát Sách.
***
Tiếng Đàn Trong Đêm
Sợi hồng áo tím dưới trăng thâu,
Tự gẩy tự thương cúi mặt sầu.
Ngón nghẹn giây ngưng đàn lặng tiếng,
Tiễn nhau tình sánh vạn dặm sâu.
Oct. 2/2024.
***
Gảy Đàn Canh Đêm
Xiêm y sắc tím thướt tha,
Phớt hồng tay áo - trăng tà sáng soi.
Đàn tranh mờ mịt chơi vơi,
Thẹn thùng tự cảm - khắc thời dung nhan.
Phím tơ tay dứt ngỡ ngàng,
Nghẹn ngào nuốt bọt - võ vàng bặt âm.
Biệt từ bằng hữu tình thâm,
Bạn lòng vạn dặm - há cầm lệ sa...
夜箏 Dạ Tranh
紫袖紅弦明月中 Tử tụ hồng huyền minh nguyệt trung
自彈自感闇低容 Tự đàn tự cảm ám đê dung
弦凝指咽聲停處 Huyền ngưng chỉ yết thanh đình xứ
別有深情一萬重 Biệt hữu thâm tình nhất vạn trùng
Đêm trăng sáng có tiếng đàn tranh ai oán. Tay áo màu tím cho biết người đàn là một phụ nữ. Người đàn tập trung vào tình cảm của mình và không lưu tâm đến người nghe. Đột nhiên tiếng đàn ngưng, có thể người đàn bị tê ngón tay hay vì quá cảm xúc nên không tiếp tục đàn được nữa. Bài thơ không nói người phụ nữ đánh đàn là ai, đàn cho ai? Tay áo nàng màu tím, cúi đầu, mặt buồn. Người đàn phải là Tương Linh Thanh, người yêu đầu tiên và duy nhất mà Bạch Cư Dị luôn luôn có một hình ảnh sống động dù ở nơi nào. Câu chót gợi ý đến sự xa cách vạn dặm với một người bạn thâm tình.
Dịch thơ:
Đàn Tranh Trong Đêm
Dưới trăng áo tím lướt dây hồng.
Cảm xúc đắm chìm đáy tiếng trong.
Lòng nghẹn dây ngưng đàn đứt tiếng,
Nghìn trùng ly biệt vẫn chờ mong.
Bi kịch tình yêu kéo dài 35 năm của Bạch mới chấm dứt ở đây. Trong thời kỳ Trường Khánh (821-824), ông làm Tổng đốc Hàng Châu, đến năm Bảo Lịch thứ hai (825), ông được chuyển sang làm Tổng đốc Tô Châu. Năm Hội Xương thứ hai, ông làm Thượng Thư Bộ Hình và cuối cùng qua đời tại Hương Sơn, Lạc Dương.
Kết luận:
Bạch Cư Dị là một người có học thức, địa vị, danh vọng và đạo đức. Thương xót cho Ông phải sinh vào thời phong kiến nên vì hiếu thảo, lễ nghĩa phải hy sinh hạnh phúc cá nhân và của người yêu. Cần nói thêm là tôi không nhất thiết đồng ý với quan niệm của ông (qua thiếu nữ trong bài thơ). Tuy nhiên trong xã hội phong kiến nặng với ý thức gia trưởng, nhẹ với bình đẳng nam nữ (tòng phu như một ký sinh), Bạch đã có tư tưởng rất mới lạ và sinh động, thật tiến bộ cho thời đại như: nguyện làm thú xa để cùng sống, sánh bước bên nhau, làm cỗ thụ trong núi sâu để cộng sinh… Không hàm chứa khái niệm nam cao nữ thấp này, luôn yêu một người, mạnh dạn theo đuổi tình yêu hạnh phúc, nhưng kết quả vẫn là vô vọng. Cũng may là môn đăng hậu đối chỉ còn là một khái niệm mơ hồ trong thời hiện đại.
Phí Minh Tâm
22-3-2025
