Đỗ Mục 杜牧 (803-853) tự Mục Chi 牧之, hiệu Phàn Xuyên 樊川, người Vạn Niên, quận Kinh Triệu (nay là Trường An, tỉnh Thiểm Tây). Ông nội Đỗ Hựu vừa là một tể tướng giỏi về lý tài, vừa là một sử gia biên soạn sách Thông điển. Anh là Đỗ Sùng, phò mã, làm đến tiết độ sứ, rồi tể tướng.
Đỗ Mục có dáng dấp thanh tú, tính thích ca nhạc, ưa phóng túng, còn nhỏ đã nổi tiếng văn tài. Khi mới lên kinh sư, được Thái học bác sĩ Ngô Vũ Lăng đưa thư văn đến cho quan chủ khảo là thị lang Thôi Uyển xem. Thôi rất kinh ngạc về bài A Phòng cung phú. Năm 828, hai mươi sáu tuổi, ông đỗ tiến sĩ, lại đỗ luôn khoa chế sách Hiền lương phương chính, được bổ chức hiệu thư lang ở Sùng văn quán, rồi ra làm đoàn luyện tuần phủ tại Giang Tây, sau đó đến Hoài Nam làm thơ ký cho tiết độ sứ Ngưu Tăng Nhụ, lại đổi về làm giám sát ngự sử tại Lạc Dương. Năm 835, ông đi chơi Hồ Châu, rồi cứ bị đổi làm thứ sử hết nơi này đến nơi khác (Hoàng Châu, Từ Châu, Mục Châu). Năm 849, ông nhờ một người bạn làm tướng quốc xin cho về thái thú Hồ Châu, sau đổi khảo công lang trung tri chế cáo, và cuối cùng làm Trung thư xá nhân. Tác phẩm có Phàn Xuyên thi tập (20 quyển), chú giải Tôn Vũ binh pháp (13 thiên, do Tào Tháo soạn).
Chia ly diễn ra ở mọi tuổi, ở mọi tầng lớp, nên thơ tả chia ly có nhiều sắc thái khác nhau. Hãy thử tìm đặc thù của chia ly trong hai bài Tặng Biệt kỳ 1 & 2 của Đỗ Mục:
Nguyên tác Dịch âm
贈別其一 Tặng Biệt Kỳ 1
娉娉嫋嫋十三餘 Phinh phinh niệu niệu thập tam dư,
豆蔻梢頭二月初 Đậu khấu sao đầu nhị nguyệt sơ.
春風十里揚州路 Xuân phong thập lý Dương Châu lộ,
卷上珠簾總不如 Quyển thượng châu liêm tổng bất như.
豆蔻 đậu khấu: Cây đậu khấu mọc ở xứ nóng, quả như quả nhãn, thứ trắng gọi là bạch đậu khấu, thứ đỏ gọi là hồng đậu khấu đều dùng để làm thuốc. Đậu khấu còn có nghĩa là thiếu nữ xinh xắn mười ba, mười bốn tuổi.
Dịch nghĩa
Tặng Lúc Chia Tay kỳ 1
Mảnh mai yểu điệu, mới hơn mười ba tuổi,
Như hoa đậu khấu trên ngọn cây mới nở lúc tháng hai.
Gió xuân thổi trên mười dặm đường Dương Châu,
Rèm châu đều cuốn lên, nhưng chẳng có ai giống như nàng.
Dịch thơ
Tặng Lúc Chia Tay kỳ 1
Eo thon yểu điệu độ mười ba
Đậu khấu tháng hai vừa nở hoa
Dương Châu chục dặm gió xuân thổi,
Vén hết rèm châu ai cũng thua
Con Cò
***
Các Bài Phỏng Dịch Khác:
***
Tặng Lúc Chia Tay Kỳ 1
Yểu điệu mười ba dáng dịu dàng
Như hoa đậu khấu tháng hai sang
Dương Châu mười dặm gió xuân thổi
Rèm vén nàng xinh đẹp ngỡ ngàng
Kim Oanh
***
Tặng Lúc Biệt Ly Kỳ Nhất
Xinh xinh, yểu điệu khoảng mười ba,
Đậu khấu đầu cành chớm nở hoa,
Dương Châu mười dặm xuân lùa gió,
Cuốn rèm ai nấy cũng thua xa.
Bát Sách.
(Ngày 17/02/2024)
***
Tặng Lúc Chia Tay
Hơn mười ba yểu điệu mình mai,
Đậu khấu đầu cành nở tháng hai.
Chục dậm Dương Châu xuân gió thổi,
Tung rèm châu sánh kịp không ai.
Lục bát.
Mười ba tuổi lẻ mảnh mai,
Như hoa đậu khấu tháng hai cành đầu.
Gió xuân chục dậm Dương Châu,
Thổi tung rèm gấm ai đâu đẹp bằng.
Mỹ Ngọc
Feb. 17/2024.
***
Tặng Lúc Chia Tay Kỳ 1
Mười ba yểu điệu đẹp xinh thay
Đậu khấu phát hoa chớm tháng hai
Mười dặm Dương Châu xuân gió thổi
Rèm châu cuốn hết, chẳng ai tày!
Lộc Bắc
***
Tặng Biệt kỳ 1
Tặng biệt ly người đẹp
Mười ba thon thả nét kiều hoa
Đậu khấu tháng hai sắc mặn mà
Mười dặm Dương Châu Xuân gió mộng
Vén rèm đẹp nhất dáng kiêu sa
Thanh Vân
***
Nguyên tác: Phiên âm:
贈別其一-杜牧 Tặng Biệt Kỳ 1 - Đỗ Mục
娉娉褭褭十三餘 Phinh phinh niệu niệu thập tam dư
豆蔻梢頭二月初 Đậu khấu tiêu đầu nhị nguyệt sơ
春風十裏揚州路 Xuân phong thập lý Dương Châu lộ
卷上珠簾總不如 Quyển thượng châu liêm tổng bất như
Mộc bản trong các sách:
Lý Nghĩa San Thi Tập Chú - Đường - LýThương Ẩn 李義山詩集注-唐-李商隱
Tài Điều Tập - Thục - Vi Hộc 才調集-蜀-韋縠
Vạn Thủ Đường Nhân Tuyệt Cú - Tống - Hồng Mại 萬首唐人絕句-宋-洪邁
Thạch Thương Lịch Đại Thi Tuyển - Minh - Tào Học Thuyên 石倉歷代詩選-明-曹學佺
Ngự Định Toàn Đường Thi - Thanh - Thánh Tổ Huyền Diệp 御定全唐詩-清-聖祖玄燁
Ghi Chú:
Phinh phinh niệu niệu: hình dung dịu dàng tốt đẹp
Tiêu đầu: trên cùng của cành cây
Elettaria cardamomum
Đậu khấu: tên khoa học Elettaria cardamomum , mọc ở xứ nóng, quả như quả nhãn, thứ trắng gọi là bạch đậu khấu, thứ đỏ gọi là hồng đậu khấu đều dùng để làm thuốc. Đậu khấu thường được sử dụng chỉ thiếu nữ xinh xắn mười ba, mười bốn tuổi, ẩn dụ chỉ các trinh nữ.
Xuân phong: gió xuân, không khí hòa hợp
Dương Châu: thành phố Dương Châu, tỉnh Giang Tô
Châu liêm: rèm ngọc trai trên xe hoặc nhà, ẩn dụ có người phụ nữ đẹp phía sau
Tổng bất như: cũng không bằng
Dịch Nghĩa:
Tặng Biệt Kỳ 1
Phinh phinh niệu niệu thập tam dư
Đậu khấu tiêu đầu nhị nguyệt sơ
Xuân phong thập lý Dương Châu lộ
Quyển thượng châu liêm tổng bất như
Tặng Vĩnh Biệt Kỳ 1
Với thân hình xinh đẹp thon thả, nàng mới hơn mười ba tuổi
Trông giống như ngọn cây đậu khấu lúc đầu tháng hai.
Gió xuân trên mười dặm đường đến Dương Châu
Có cuốn hết rèm châu lên, cũng chẳng ai bằng được nàng.
Bình luận:
Tương truyền vào cuối đời Đường Văn Tông, một hôm Đỗ Mục dạo chơi Hồ Châu thuộc Tỉnh Triết Giang gặp một bà già dắt theo cô thiếu nữ hơn 10 tuổi rất đẹp, nhiều hứa hẹn trở nên giai nhân tài sắc và đoan trang. Đỗ Mục vô cùng cảm mến, bèn thưa với Lão bà hẹn 10 năm nữa sẽ đến xin cưới cô gái. Hơn 10 năm sau, Đỗ Mục mới xin được thuyên chuyển làm Thứ Sử Hồ Châu. Kể từ buổi sơ ngộ đến lúc tìm lại đã 14 năm trôi qua, cô gái đã lấy chồng được 3 năm và có 2 con. Đỗ Mục rất thương tiếc, nên làm bài Trướng Thi/Thán Hoa để tỏ hối tiếc và tự trách mình bỏ lỡ cơ hội.
Bài thơ này của Đỗ Mục miêu tả và tặng thiếu nữ mà ông đã gặp, ước hẹn cưới và lỗi hẹn. .
Dịch thơ:
Tặng Vĩnh Biệt Kỳ 1
Đẹp xinh yểu điệu quá mười ba
Như khấu tháng hai chớm nở hoa
Mười dặm Dương Châu xuân gió mát
Chẳng ai sánh được nét mặn mà.
A Gift on Parting 1 by Du Mu
So slender, so graceful, she is probably older than thirteen,
Like a bud on a twig in the second month.
On the ten miles to Yang Chow, I have not seen
When all the bead curtains are raised, anyone more lovely.
Parting I by Du Mu
Translation by Witter Bynner
She is slim and supple and not yet fourteen,
The young spring-tip of a cardamon-spray.
On the Yangzhou Road for three miles in the breeze
Every pearl-screen is open. But there's no one like her.
A Parting Gift I of II by Du Mu
Translation by Betty Tseng
Delicate and graceful when she has barely turned thirteen,
Like tender cardamom sprigs come February's new moon.
Spring breezes waft along the three-mile long Yangzhou Avenue,
Up rolled many beaded screens yet there is none that is her equal in view.
Parting by Du Mu
Translation by Jiang Shao Lun 江紹倫
Part 1
娉娉裊裊十三余 Slender and graceful she is in early teens
豆蔻梢頭二月初 Like a cardamom tip with growing hints
春風十裏揚州路 Vernal breezes warm up ten miles of scenic roads
卷上珠簾總不如 Behind roll up curtains her beauty brilliantly shows
Part 2
多情卻似總無情 Deeply in love yet we appear not to be
唯覺尊前笑不成 Drinking to part we smile not on how to begin
蠟燭有心還惜別 The candle has a wick just as we have a heart
替人垂淚到天明 Through the night it sheds tears for us before we part
Phí Minh Tâm
***
Góp ý:
Đậu khấu còn có nghĩa là thiếu nữ xinh xắn mười ba, mười bốn tuổi.
Người ni không tìm thấy trang nào trên internet giải thích tại sao người Hoa Lục thời xưa - hay từ thời nào? - dùng thành ngữ 豆蔻年华=đậu khấu niên hoa để chỉ con gái 13-14 tuôi vì các trang có dẫn nguồn đều đưa ta đến bài thơ Tặng Biệt của Đỗ Mục!
豆蔻年华: 豆蔻年华，是一个汉语成语，拼音是 dòu kòu nián huá，意思是指少女十三四岁。 代指少女的青春年华。 出自唐·杜牧《赠别》诗。chỉ thiểu nữ thập tam tứ tuế。đại chỉ thiểu nữ đích thanh xuân niên hoa。xuất tự đường· Đỗ Mục "Tặng Biệt" thi。
Rất có thể rằng điển cố đậu khấu niên hoa ra đời sau – hay từ - bài thơ của họ Đỗ. Câu giải thích cụm từ 豆蔻 đến từ HVTĐ của Đặng Thế Kiệt và phản ảnh sự kiện rằng ta không thể tin các tài liệu ra đời sau 1975. Đậu khấu (Wurfbainia sp.) là tên chung của nhiều loài cây thân thảo, có củ, họ nhà gừng. Và người nào đã từng trồng gừng ở quê hương thì biết các loài cây này không có thân nên không có chuyện có hoa trên ngọn cây. Một loại quả bà con với đậu khấu mà các người quen nấu phở biết đến là cardamom hay thảo quả (草果).
Lá và hoa của đậu khấu như thế này và tại sao đậu khấu lại tượng trưng cho con gái 13-14 tuổi thì người ni chịu thua:
Huỳnh Kim Giám
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét