Bạch Cư Dị 白居易 (772-846) tự Lạc Thiên 樂天, hiệu Hương Sơn cư sĩ 香山居士 và Tuý ngâm tiên sinh 醉吟先生, người Hạ Khê (nay thuộc Thiểm Tây). Ông là thi nhân tiêu biểu nhất giai đoạn cuối đời Đường, là một trong những nhà thơ hàng đầu của lịch sử thi ca Trung Quốc. Ông xuất thân trong một gia đình quan lại nhỏ, nhà nghèo nhưng rất thông minh, 9 tuổi đã hiểu âm vận, mười lăm tuổi đã bắt đầu làm thơ. Ông chủ trương thơ phải gắn bó với đời sống, phản ánh được hiện thực xã hội, chống lại thứ văn chương hình thức. Ông thường nói: "Làm văn phải vì thời thế mà làm... Làm thơ phải vì thực tại mà viết, mục đích của văn chương là phải diễn đạt tình cảm của nhân dân”. Thơ ông mang đậm tính hiện thực, lại hàm ý châm biếm nhẹ nhàng kín đáo. Họ Bạch chủ trương thơ ca phải giản dị để dân chúng đều hiểu được; tình cảm, tư tưởng phải giàu tính nhân dân, nói được nỗi lòng của mọi người trước thế sự. Thơ ông rất trữ tình. Khi ông bị đi đày từ Tràng An đến Tây Giang, ba bốn ngàn dặm, dọc đường thấy trường học, chùa chiền, quán trọ, hồ sen… đều có đề thơ của mình.
Nguyên tác Dịch âm
題令狐家木蘭花 Đề Lệnh Hồ Gia Mộc Lan Hoa
膩如玉指塗朱粉 Nhị như ngọc chỉ đồ chu phấn,
光似金刀剪紫霞 Quang tự kim đao tiễn tử hà.
從此時時春夢裏 Tòng thử thì thì xuân mộng lý,
應添一樹女郎花 Ưng thiêm nhất thụ nữ lang hoa.
Chú giải:
Lệnh Hồ gia: tức nhà của hậu dụê Lệnh Hồ Sở, thi hữu của tác giả.
Nữ lang hoa: Tức hoa mộc lan. Tích xưa có nữ tướng tên Mộc Lan, thay cha ra chiến trường, lập được nhiều chiến công. Tác giả mượn tên bà để chỉ loài hoa mình thích.
Ráng: Những áng mây, thường có màu xanh lá cây, đôi khi có màu tía, rất lộng lẫy, do ánh nắng mặt trời lúc đang lặn chiếu vào, thường được nhìn thấy ở những miền cực bắc của bắc bán cầu như Mông Cổ, Na-Uy, Thụy-điển, Green-land….
Dịch thơ
Vịnh Hoa Mộc Lan Ở Nhà Họ Lệnh Hồ
Nhụy như ngón ngọc thoa son đỏ.
Ánh tợ dao vàng cắt ráng hồng.
Từ lúc xem hoa thường mộng mị:
Một bông nữ tướng để trong phòng.
Con Cò
***
Hoa Mộc Lan
Phấn hồng hương ngát nhuỵ non trong
Lóng lánh tà huy ráng chiếu lồng
Từ bữa nhìn ngây rồi mộng mị
Mộc Lan ngày nhớ với đêm mong
Kiều Mộng Hà
Nov11st2023
***
Đề Hoa Mộc Lan Ở Nhà Lệnh Hồ
Nõn như ngón ngọc thoa son đỏ,
Sáng tựa dao vàng cắt ráng hồng,
Từ đó thường thường hay mộng tưởng,
Mong hoa đẹp đó ở trong phòng.
Bát Sách.
(ngày 11/11/2023)
***
Vịnh Hoa Mộc Lan Ở Nhà Lệnh Hồ.
Ngón ngọc nõn nà phấn đỏ thoa,
Như dao vàng cắt ráng chiều tà.
Từ khi thấy được lòng tơ tưởng,
Ước có một cây nội tướng hoa.
Mỹ Ngọc
Nov. 11/2023.
***
Đề Nhà Lệnh Hồ Hoa Mộc Lan
Nhụy như ngón ngọc dồi son đỏ
Ánh tựa vàng dao cắt ráng tà
Từ lúc xem hoa thường mộng mị
Mong thêm cây đẹp nữ vương hoa!
Lộc Bắc
***
Mơ Ước Mộc Lan
Búp măng ngà ngọc sắc tươi hồng
Rực rỡ ráng chiều tỏa nắng trong
Say đắm nét hoa ôm ấp mộng
Mộc lan mơ ước đoạt hương nồng
Thanh Vân
***
Hoa Mộc Lan
Nhụy như tay ngọc phấn tô hồng
Vàng cắt lung linh nắng chiều trong
Chiêm ngưỡng sắc hoa thường mộng mị
Mộc Lan ước được thỏa tơ lòng
Kim Oanh
***
Hơ Đề Nhà Lệnh Hồ Sở
Ngọc ngà như thể ngón tay,
Cánh huê điểm phấn đỏ gay nõn nà.
Dao vàng sáng láng cợt cà,
Cắt ngay ráng tía, chiều tà nắng xuân.
Từ khi ngắm thưởng Mộc Lan,
Thường hay mộng mị, giấc vàng đắm say.
Ước chi rước được mới hay,
Hoa tên nữ tướng - cơ may duyên đời!
Khánh-Hưng
***
Nguyên tác: Phiên âm:
題令狐家木蘭花 Đề Lệnh Hồ Gia Mộc Lan Hoa*
白居易 Bạch Cư Dị
膩如玉指塗朱粉 Nhị như ngọc chỉ đồ chu phấn,
光似金刀剪紫霞 Quang tự kim đao tiễn tử hà.
從此時時春夢裏 Tòng thử thì thì xuân mộng lý,
應添一樹女郎花 Ưng thiêm nhất thụ nữ lang hoa.
*Các sách bên dưới đăng bài thơ cùng tựa như trên:
Bạch Thị Trường Khánh Tập - Đường - Bạch Cư Dị 白氏長慶集-唐-白居易
Ngự Định Toàn Đường Thi - Thanh - Thánh Tổ Huyền Diệp 御定全唐詩-清-聖祖玄燁
Tài Điều Tập - Thục - Vi Hộc 才調集-蜀-韋縠
Các sách đăng bài thơ dưới tựa khác nhau:
Toàn Phương Bị Tổ Tập - Tống - Trần Cảnh Nghi 全芳備祖集-宋-陳景沂 với tựa Mộc Lan Tằng Tác Nữ Lang Lai 木蘭曾作女郎来
Ngự Định Bội Văn Trai Vịnh Vật Thi Tuyển - Thanh - Trương Ngọc Thư 御定佩文齋詠物詩選-清-張玉書 với tựa Đề Lệnh Hồ Gia Mộc Lan 題令狐家木蘭
Đường Nhân Vạn Thủ Tuyệt Cú Tuyển - Tống - Hồng Toại 唐人萬首絕句選-宋-洪遂 và Vạn Thủ Đường Nhân Tuyệt Cú - Tống - Hồng Mại 萬首唐人絕句-宋-洪邁 với tựa Mộc Lan Hoa 木蘭花 dễ nhầm lẫn với bài Mộc Lan Hoa của Lý Thương Ẩn.
Ghi chú:
Lệnh Hồ: địa danh cổ thời Xuân Thu, ở phía tây Lâm Nghi, Sơn Tây; họ được phong từ đời Tấn Xuân Thu
Nị/nhị: sự nõn nà, so búp hoa với ngón tay tròn đầy, chữ này không có liên quan gì đến nhị/nhụy hoa.
Ngọc chi: ngón tay ngọc, mảnh khảnh đẹp tinh tế
Chu: đỏ. Người Trung Hoa cho sắc đỏ là đẹp nhất, nên gọi các nhà phú quý là chu môn.
Hà: ráng trời, tức màu sắc lạ mắt của các đám mây do mặt trời chiếu vào mà có.
Nữ lang hoa: hoa mộc lan còn có tên là hoa tân di. Tích xưa có cô gái tên Mộc Lan, giả trai thay cha ra chiến trường, lập được nhiều chiến công.
Bài tứ tuyệt nhỏ đơn giản nói về hoa mộc lan to hơi ô dề. Hai câu đầu miêu tả hoa và hai câu cuối là suy nghĩ riêng của thi nhân. Cánh hoa nõn nà như các ngón tay ngọc thoa phấn hồng. Ánh sáng phản chiếu như dao vàng cắt ráng chiều tím vì chân cánh hoa có màu hồng hay tím. Từ lúc nhìn thấy hoa, thi nhân có thường mộng xuân (tình), ước có một cây hoa hay đúng hơn là một giai nhân như hoa mộc lan.
Dịch thơ:
Hoa Mộc Lan
Ngón ngọc nõn nà thoa phấn hồng,
Dao vàng cắt xéo ráng chiều trong.
Từ hôm nhìn thấy hay mơ mộng,
Một đóa mộc lan ngắm thỏa lòng.
Magnolia by Bai Ju Yi
The petals are as full as jade fingers painted with a red powder.
The afterglow is a golden knife cutting through the purple cloud.
From the time I saw it, I often have lovely spring dreams,
Wishing for one more magnolia plant as the charming heroine Mulan.
Phí Minh Tâm
***
HTM Cảm Dịch Thơ, vui cùng các Bạn
Nhụy đỏ hoa như ngón ngọc ngà
Hoàng hôn lóng lánh dưới dương tà
Từ khi nhìn thấy thường tơ tưởng
Ước có mộc lan thỏa dạ ta
Hương Thềm Mây
20.11.2023
