Chiến Tranh là thảm họa muôn thuở từ xưa đến nay, từ Đông sang Tây, từ Âu sang Á... Có biết bao nhiêu người đã nằm xuống ở sa trường, sinh ly tử biệt, có mấy ai được lành lặn trở về từ chiến địa đâu ?!... Mời đọc LƯƠNG CHÂU TỪ của Vương Hàn đời Đường để thấm thía hơn với nỗi niềm " Cổ lai chinh chiến kỷ nhân hồi ?!"...
涼 州 詞 Lương Từ Châu
美酒夜光杯， Bồ đào mỹ tửu dạ quang bôi,
欲飲琵琶馬上催。 Dục ẩm tì bà mã thượng thôi.
醉臥沙場君莫笑， Túy ngọa sa trường quân mạc tiếu,
古來征戰幾人回。 Cổ lai chinh chiến kỉ nhân hồi ?
王 翰 Vương Hàn
VƯƠNG HÀN: Không rõ năm sanh năm mất. Tự là Tử Vũ. Người đất Tinh Châu Tấn Dương ( thuộc Thành phố Thái Nguyên, tỉnh Sơn Tây hiện nay ). Lúc trẻ nhà giàu nên sống rất hào sảng phóng túng, thích uống rượu và ngao du sơn thủy. Đậu Tiến Sĩ đời Đường Tuấn Tôn Cảnh Vân Nguyên niên (719). Khi Trương Thuyết làm Tể Tướng có triệu ông về kinh làm quan, đến khi Trương Thuyết bị bãi chức, ông cũng bị biếm ra khỏi kinh thành. Cuối cùng ông nhậm chức Tư Mã Thông Châu và mất ở nơi đây. Ông sở trường về thơ Thất ngôn tứ tuyệt, thiên về biên tái, lời thơ rất hùng tráng, hoa lệ và cảm khái, bi phẫn với cảnh chiến tranh dai dẵng.
Chú thích:
1. LƯƠNG CHÂU: là đất Lũng Tây đời Đường, nay thuộc TP Võ Uy tỉnh Cam Túc. Đây là vùng đất giáp ranh, do người Hán và người Hồ luân phiên cát cứ, ai mạnh thì chiếm giữ.
LƯƠNG CHÂU TỪ : không phải là tựa chính thức của bài thơ, mà là tên của một Khúc Hát ở vùng đất Lương Châu, vì ngoài bài nầy ra, ta còn có Lương Châu Từ của thi sĩ Vương Chi Hoán cũng thuộc đời Đường. Nên bài nầy còn có tựa là XUẤT TÁI 出塞 : có nghĩa là XUẤT CHINH RA NGOÀI BIÊN TÁI.
2. BỒ ĐÀO: là Trái Nho, nên BỒ ĐÀO MỸ TỬU là Rượu ngon được ủ bằng nho. NHO là trái của người Hồ, nên rượu Nho cũng là rượu của người Hồ cống nhập vào Trung Hoa. Bây giờ ta gọi là rượu VANG( Le Vin ).
3. DẠ QUANG BÔI : là Ly uống rượu mà ban đêm phát ra ánh sáng. Ly làm bằng ngọc Dạ quang . " Có thể " là ly bằng Pha-Lê cũng do người Hồ cống vào Trung Hoa.
Trung Hoa xưa gọi những dân tộc ở phương bắc là Bắc Mông, phương Tây là Rợ Hồ, phương Nam là Nam Man. Gọi chung các nước của các dân tộc đó là PHIÊN BANG.
4. TỲ BÀ: là loại đàn có 4 dây, cũng từ đất Hồ cống nhập, nên còn gọi là Hồ Cầm, loại đàn mà cô Kiều đàn rất giỏi :
Nghề riêng ăn đứt HỒ CẦM một chương !
5. QUÂN 君: là Nhân Vật Đại Từ, ngôi thứ 2 số ít, nên có nghĩa : Ông, Anh, Bà, Chị, Em, Mầy... Trong câu thơ nầy, xưa nay thường được mọi người hiểu và dịch là ANH hay BẠN. Sao không thể là NÀNG được chứ ?! Tại sao ?. Xin thưa :
Hai câu đầu nêu lên : Rượu Bồ Đào ( rượu Nho ), ly dạ quang ( ly pha-lê ), đàn Tì Bà, tất cả đều của Xứ Hồ: Hồ tửu, Hồ bôi, Hồ Cầm, thì sao không thể là HỒ CƠ chớ ?!( HỒ CƠ 胡姬 : là Người đẹp xứ Hồ ). Những người đẹp nầy giỏi đàn hát, giúp vui trong quân ngũ để khích lệ tinh thần ba quân tướng sĩ hăng hái giết giặc. Ta thấy thúc quân không phải là tiếng chiêng tiếng trống, mà là tiếng đàn TÌ BÀ, Có lạ không ? Và chắc chắn là tiếng đàn thúc quân phải do những Hồ Cơ nầy ngồi trên mình ngựa đãm nhiệm. Cho nên, trước khi phi ngựa ra chiến trường, người chiến sĩ đã nói vói lại với người đẹp Hồ Cơ rằng : " Túy ngọa sa trường QUÂN mạc tiếu !.( ta lỡ có say mà nằm gục giữa chiến trường thì NÀNG cũng đừng có cười nhạo ta nhé ! . Vì : " Cổ lai chinh chiến kỉ nhân hồi ?! Có mấy ai được trở về từ chiến trường đâu nàng ơi !!!
Dịch Nghĩa:
Rượu Bồ Đào rót vào chén dạ quang ( Rượu vang ngon rót vào chén ngọc đẹp ). Toan uống, thì đã nghe tiếng Tì Bà thúc quân vội vả lên ngựa.( Nhưng khoan, hãy đợi ta uống cạn vài ly đã ) Vì có say nằm gục giữa chiến trường thì NÀNG cũng đừng có cười nhạo ta nhé ! Vì hãy nghĩ xem, từ xưa đến nay đem thân đi chinh chiến đã có mấy ai được trở về đâu ?!
Đây là cái khí phách ngang tàng của...
Những người chinh chiến bấy lâu,
Nhẹ xem tính mệnh như màu cỏ cây.
( Chinh Phụ Ngâm Khúc )
Diễn Nôm:
Bài Hát Lương Châu
Rượu vang rót vội chén pha-lê,
Giục giã tỳ bà giọng tỉ tê.
Say khước sa trường nàng chớ nhạo,
Xưa nay chinh chiến mấy ai về ?!
Lục bát:
Bồ đào rót chén dạ quang,
Tì bà giục giã sa tràng tiến ngay.
Chớ cười chiến địa ta say,
Xưa nay chinh chiến mấy ai trở về ?!
Đỗ Chiêu Đức.
PHỤ CHÚ:
Người Hoa gọi tất cả các loại đá quí là BẢO THẠCH 寶石, mà cũng gọi là NGỌC 玉 nữa. Ví dụ: CẨM THẠCH 錦石 mà ta làm đồ trang sức để đeo, thì người Hoa không có gọi là đeo CẨM THẠCH 戴錦石, mà gọi là ĐỚI NGỌC 戴玉 là Đeo NGỌC. Nên PHA LÊ trong thiên nhiên ngày xưa rất hiếm, có được một khối Pha Lê để làm ly uống rượu không phải là dễ. Pha Lê lại lóng lánh trong ánh đèn đêm, nên ta có thể " nghĩ " DẠ QUANG BÔI ở đây là LY PHA LÊ được nói nhấn cho có vẻ cao quí và trịnh trọng !. Mặc dù theo truyền thuyết cho rằng NGỌC DẠ QUANG là Ngọc tự nó có thể phát sáng trong đêm, chớ không phải như Pha Lê phải nhờ ánh sáng mới lấp lánh được. Nhưng trong Văn Chương ai biết được....!!!
***
Các Bài Dịch Khác:
Lương Châu Từ
(1)
Chén ngọc bồ đào sắc đỏ gay
Tỳ bà giục giả thắng yên ngay
Say lăn chiến địa người đừng mỉa
Kim cổ sa trường sống sót ai?
(2).
Chén ngọc rượu bồ tràn óng ánh
Tiếng tì đã giục thắng yên ngay
Sa trường chớ nhạo khướt say
Xưa nay chiến trận mấy ai quay về?
Mailoc
* * *
Cám ơn anh Chiêu Đức và Mai Lộc.
Mỗi lần đọc rồi ngồi chuyển dịch lại ,lòng không khỏi ngậm ngùi nhớ đến lớp tuổi đàn anh và các bạn đồng trang lứa đã nằm xuống. Cổ lai chinh chiến kỷ nhân hồi. Xưa nay chinh chiến mấy ai về . Cầu chúc an vui cho tất cả chúng ta và lớp tuổi con cháu. PKT 04/25/2015
Lương Châu Từ
Chén ngọc, rượu đào, chửa thấm môi
Tỳ Bà đã giục lên đường rồi
Say nằm chiến địa ai cười trách
Đã mấy người về trọn cuộc chơi
Phạm Khắc Trí
Phụ Chú: Tỳ Bà, chỉ khúc nhạc xuất quân khẩy bằng đàn Tỳ Bà, một loại đàn xưa .
***
Lương Châu Từ , bài thơ Tứ Tuyệt được xem là hay nhất trong loại thơ Biên Tái. Tại sao?
Đường thi Tứ tuyệt thường hàm xúc những quan niệm về nhân sinh quan và vũ trụ quan của các thi nhân bấy giờ. Lương Châu Từ của Vương Hàn cũng thế.
Từ xưa, người Tàu luôn có chiến tranh lấn chiếm qua lại với các nước phía Tây, Tây Bắc là Thổ Phồn và Hồ...
Nhân Anh Đỗ Chiêu Đức giới thiệu Lương Châu Từ ra đây, tôi cũng tóm tắt những cảm nhận của mình.
Bồ đào mỹ tửu dạ quang bôi
Giục ẩm tỳ bà mã thượng thôi
Tuý ngoạ sa trường quân mạc tiếu
Cổ lai chinh chiến kỷ nhân hồi
Từ hai câu đầu chúng ta thấy rỏ ràng sự tương phản ngầm nói lên sự đối chọi của các triều đại Hán và Tây Vực, qua sự thể hiện một câu tĩnh và một câu động. Nhưng cũng nói lên sự mong muốn sống chung hoà bình giữa hai dân tộc. Ví như rượu Bồ Đào, rượu của Hồ phải uống bằng chén dạ quang của Hán mới tăng thêm cảm giác, cũng như trong Truyện Tiếu Ngạo Giang Hồ , Kim Dung trình bày cách uống rượu bồ đào phải dùng chén dạ quang, qua việc Tổ thiên Thu cố lừa Lệnh Hồ Xung uống thuốc chữa bệnh, để lấy lòng thánh nữ Doanh Doanh cũng dựa vào bài thơ này...
Hai câu cuối, nói lên sự tàn bạo của chiến tranh, tại sao không thể dùng rượu thay cho binh khí, để không còn chết chóc đau thương.
Bản diễn dịch chữ Nôm đầu tiên ở nước ta:
Chữ Quốc ngữ:
Rượu đào vơi chén pha lê,
Ngập ngừng hầu uống đàn kề bên tai
Sa trường say ngã chớ cười,
Xưa nay chiến địa mấy ai đặng về.
Quên Đi Tiếp nối Hai Thầy và Anh Chiêu Đức với hai bài dịch:
Câu Hát Lương Châu
1/
Dạ quang chén ngọc rượu bồ đào
Muốn uống tỳ bà giục ngựa mau
Say nằm trận địa đừng cười bạn
Chinh chiến xưa nay sống được bao
2/
Bồ Đào đầy chén Dạ Quang
Uống nhanh ngựa sẵn giục vang đàn
Tỳ Sa trường rượu ngấm nằm lì
Bao đời chinh chiến có đi khó về.
Quên Đi
Ghi Chú: Từ (词) : là một thể văn, có từ đời Đường, hưng thịnh thời nhà Tống, biến thể từ nhạc phủ xưa, câu dài ngắn không nhất định. Còn gọi là trường đoản cú 長短句, thi dư 詩餘 . Như: Đường thi Tống từ
***
Khúc Hát Ở Lương Châu
Toan rót rượu thêm vào chén ngọc
Đã nghe tiếng nhạc thúc ra quân
Chiến trường say ngã, xin đừng nhạo
Lạc giữa binh đao, ai vẹn thân?
Phương Hà phỏng dịch
***
Uống Rượu Trước Khi Xông Trận(Thời Xưa)
Rượu ngon chén ngọc uống, vua ban,
Hiệu lệnh tỳ bà thắng ngựa ngang.
Chiến địa say men ai chỉ trích,
Xưa nay đánh giặc chết sa tràng...
Mai Xuân Thanh
Ngày 25 tháng 04 năm 2015
***
Khúc Hát Lương Châu
Chén rượu bồ đào uống cạn đi!
Tiếng đàn xung trận đã tung hê
Nằm giữa sa trường say chớ nhạo
Xưa nay chinh chiến mấy ai về!
Nguyễn Đắc Thắng
20150426
***
Khúc Hát Lương Châu
Quan hà cạn chén bồ đào
Chưa vơi đàn giục ngựa mau lên đường
Trách chi say chốn sa trường
Binh đao chinh chiến có nhường mấy ai
Kim Oanh
26/4/2015
***
Câu Hát Lương Châu
1/
Dạ quang óng ánh bồ đào rượu
Chửa nhắp tỳ bà giục ngựa nhanh
Hà cớ cợt say người trận mạc
Chiến chinh mấy kẻ được tin lành
2/
Dạ quang chén rượu bồ đào
Sắp nâng đàn giục ngựa mau lên đàng
Nhạo chi say tỉnh sa tràng
Mấy ai chinh chiến vẻ vang trở về
Kim Phượng
